Ταξίδι στο χρόνο : Μια παράδοξη αφήγηση
Το ταξίδι στο χρόνο είναι ένα από τα πλέον αγαπημένα θέματα της Επιστημονικής Φαντασίας. Οι εκπληκτικές ιστορίες που αφηγείται, βέβαια, έχουν παράδοξα επακόλουθα, ειδικά όταν μιλάμε για ταξίδι στο παρελθόν.
Πολλαπλές εκδοχές του χρονοταξιδιώτη
Ένα συνηθισμένο παράδοξο που δημιουργείται είναι η δημιουργία πολλαπλών αντιγράφων του “χρονοταξιδιώτη”. Ας υποθέσουμε ότι ένας “χρονοταξιδιώτης” επιστρέφει στο πρόσφατο παρελθόν του. Σε εκείνη τη χρονική στιγμή θα πρέπει να υπάρχουν δύο υποστάσεις του : Αυτός, και ο νεότερος εαυτός του. Στη συνέχεια μπορεί να ξαναταξιδέψει στο χρόνο μαζί με τον νεότερο εαυτό του, πάλι για λίγες μέρες, και τότε θα υπάρχουν τρεις εκδοχές του ίδιου ανθρώπου. Αυτό σήμαινε ότι παραβιάζονται όλα τα είδη των λεγόμενων “νόμων διατήρησης” όπως τους ονομάζει η φυσική επιστήμη.
Στο διήγημα επιστημονικής φαντασίας του Robert Heinlein, All you zombies (1958) – το οποίο έγινε ταινία το 2014 με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Predestination” – ο ήρωας πέφτει θύμα αυτού του παράδοξου και ανακαλύπτει ότι, μέσα από μια εντελώς παράδοξη και κωμικοτραγική διαδικασία, είναι ταυτόχρονα ο πατέρας και η μητέρα του, καθώς και όλοι οι βασικοί χαρακτήρες της ιστορίας όπως μαθαίνουμε αργότερα.
Στο Déjà Vu (2006) του Tony Scott, το FBI χρησιμοποιεί μια «σκουληκότρυπα» για να παρακολουθεί το παρελθόν ακριβώς τέσσερις μέρες και έξι ώρες πριν. Όταν ο ήρωας, Doug Carlin, συνειδητοποιεί ότι μπορεί να αποτρέψει μια τρομοκρατική επίθεση που κόστισε εκατοντάδες ζωές επιστρέφει στο παρελθόν μέσω αυτής της πύλης και αφού πετυχαίνει το στόχο του, πεθαίνει. Παρόλα αυτά, στην πραγματικότητα συνεχίζει να ζει, αφού η προγενέστερη «εκδοχή» του, δεν θα χρειαστεί ποτέ να ασχοληθεί με αυτή την υπόθεση και να πεθάνει!
Grandfather’s Paradox
Ουσιαστικά το παράδοξο που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι μια παραλλαγή του «παράδοξου του παππού» (grandfather’s paradox). Στην αρχική του μορφή το παράδοξο προκύπτει όταν μεταβείτε πίσω στο χρόνο και δολοφονήσετε τον παππού σας προτού γνωρίσει τη γιαγιά σας. Έτσι ούτε η μητέρα σας αλλά ούτε κι εσείς θα γεννηθείτε ποτέ. Κι αν δεν γεννηθήκατε ποτέ τότε ούτε ο παππούς σας θα μπορούσε να έχει δολοφονηθεί από σας, συνεπώς θα είχατε γεννηθεί , επομένως ο παππούς σας δολοφονήθηκε πράγματι από σας κ.ο.κ. Αυτός ο φαύλος κύκλος είναι το περιβόητο παράδοξο. Αν και καμία ταινία δεν έχει καταφέρει να το λύσει, υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας προσπαθούν να το αποφύγουν, ή έστω να το παρακάμψουν.Μια από τις πιο γνωστές περιπέτειες επιστημονικής φαντασίας είναι το Terminator (1984-2015). Στο πρώτο μέρος της τριλογίας, ένα ανδροειδές στέλνεται από το μέλλον, όπου οι μηχανές, μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, κυριεύουν τον κόσμο και προσπαθούν να αφανίσουν την ανθρωπότητα. Αποστολή του να σκοτώσει τη μητέρα του αρχηγού των επαναστατών – ανθρώπων, John Connor , έτσι ώστε αυτός να μην γεννηθεί ποτέ.
Οι επαναστάτες στέλνουν με τη σειρά τους έναν ειδικά εκπαιδευμένο στρατιώτη για να την προστατεύσει. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι o Terminator όχι μόνο αποτυγχάνει, αλλά καταλήγει να έχει προκαλέσει την ίδια τη γέννηση του John Connor, αφού ο στρατιώτης που στάλθηκε στο παρελθόν για να τον αποτρέψει, ερωτεύεται και αφήνει έγκυο τη Sarah Connor η οποία εκπληρώνοντας τη μοίρα της γεννά τον John Connor… Το ερώτημα , όμως, που δημιουργείται, είναι κατά πόσον θα ήταν εφικτό, πραγματικά να αλλάξει κάτι. Δηλαδή, πώς θα ήταν δυνατόν να πετύχει ο «εξολοθρευτής» στην αποστολή του; Αν το κατάφερνε δεν θα χρειαζόταν ποτέ να σταλεί στο παρελθόν για να το καταφέρει. Παρόλα αυτά, αν και παράξενο, το σενάριο έχει λογική συνέπεια, αφού τελικά το ρομπότ αποτυγχάνει.
Ένας άλλος τόπος να αποφευχθεί αυτή η «παγίδα» είναι να δεχτούμε ότι υπάρχει μια δύναμη, ας την αποκαλέσουμε μοίρα, πού δεν μας αφήνει να αλλάξουμε το παρελθόν. Μπορούμε να δούμε ένα παράδειγμα στο δεύτερη ταινία Back to the Future (1989) όπου ο Doc Brown λέει πώς «Αν συναντηθεί κάποιος με τον μελλοντικό ευατό του, κάτι αναπάντεχο θα συμβεί» και βλέπουμε πως όταν συμβαίνει αυτό στην πράξη (όταν η Jennifer συναντά τον μελλοντικό εαυτό της) λιποθυμούν και οι δύο. Ομοίως, στο Terminator, όποια προσπάθεια και αν γίνει για να σκοτωθεί ο John Connor είναι καταδικασμένη να αποτύχει, και έτσι όποιος προσπαθήσει να αλλάξει την ιστορία, δεν μπορεί παρά μόνο να την επαληθεύσει. Κάπως έτσι λειτουργεί και η ταινία του Terry Gilliam 12 Monkeys -όπως και στο La Jetee (1962) στο οποίο βασίστηκε-, αφού ο πρωταγωνιστής προτού ακόμα ταξιδέψει στο χρόνο για να σώσει την ανθρωπότητα ονειρεύεται τη στιγμή που πεθαίνει, στο τέλος της ταινίας, την οποία την είχε βιώσει και όταν ήταν μικρό παιδί.
Με λίγα λόγια είτε το αντιλαμβάνονται οι ήρωες, είτε όχι , υπάρχει μια εκδοχή της Ιστορίας την οποία καλούνται να υπηρετήσουν και αυτή δεν μπορεί να αλλάξει.Ο πρώτος εμφανίζεται στην τριλογία Back to the Future, όπου στο πρώτο μέρος βλέπουμε τον ήρωα που έχει επιστρέψει στην περίοδο που γνωρίστηκαν οι γονείς του, άθελα του να τους αποτρέπει να ερωτευθούν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, να αρχίσει να σβήνεται το είδωλο του από μια φωτογραφία του που είχε μαζί του, και σταδιακά να εξαφανίζεται και ο ίδιος. Αναιρεί δηλαδή την ίδια του την ύπαρξη.
Καθώς το αντιλαμβάνεται , βέβαια, καταφέρνει και το αποτρέπει. Ωστόσο το πρόβλημα υπάρχει, δηλαδή, δεν θα μπορούσε να εξαφανιστεί για τον ίδιο λόγο που αναφέραμε και παραπάνω.
Ίσως η πιο χαρακτηριστική και πετυχημένη απεικόνιση του φαινομένου, είναι στην τηλεοπτική μεταφορά του 11/22/63 του Stephen King, όπου μια ακατανόητη δύναμη εμποδίζει με κάθε πιθανό τρόπο το χρονοταξιδιώτη να αλλάξει την ιστορία.
Παρότι αυτή η εκδοχή φαίνεται να είναι η πιο σωστή, και δουλεύει άψογα στις παραπάνω ταινίες, έχει ένα βασικό πρόβλημα που αποτελεί το λεγόμενο “παράδοξο της μηδενικής επιλογής”. Οι «χρονοταξιδιώτες», δηλαδή, δεν έχουν ελεύθερη βούληση. Δεν μπορούν να λάβουν αποφάσεις που θα αλλάξουν με οποιοδήποτε τρόπο την ιστορία.
Ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαμε να ξεφύγουμε από αυτήν την «παγίδα», χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια από τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας και φαίνεται πως γίνεται και αποδεκτός από όλο και περισσότερους επιστήμονες της κβαντομηχανικής. Πρόκειται για την θεωρία των παράλληλων πραγματικοτήτων.
Παράλληλες πραγματικότητες
Η όλη συζήτηση για παράλληλες πραγματικότητες ξεκινάει από την κβαντική μηχανική και την αρχή της απροσδιοριστίας. Ένας τρόπος να φανταστούμε την κβαντική απροσδιοριστία (και μια πιθανή ερμηνεία της κατά πολλούς) είναι οι «πιθανοί κόσμοι». Ένα ηλεκτρόνιο που συγκρούεται με ένα πρωτόνιο, ίσως αναπηδήσει είτε προς τα αριστερά, είτε προς τα δεξιά. H αρχή της απροσδιοριστίας όμως, μας λέει ότι αυτό δεν είναι δυνατόν να το προβλέψουμε, γιατί πολύ απλά δεν υφίσταται η σχέση αιτίου – αποτελέσματος. Επομένως, υπάρχουν δυο πιθανοί κόσμοι: ένας με το ηλεκτρόνιο να κινείται προς τα αριστερά και ένας με το ηλεκτρόνιο να κινείται προς τα δεξιά. Γενικότερα, μια ατομική ή υποατομική διεργασία θα έχει πολλές πιθανές εκβάσεις, ίσως και άπειρες, επομένως θα υπάρχουν πολλά υποψήφια εναλλακτικά σύμπαντα, σχεδόν κάθε φορά που κάτι συμβαίνει σε ένα υποατομικό σωματίδιο.
Ποιο θα είναι όμως το «πραγματικό» σύμπαν; Οι περισσότεροι φυσικοί υποθέτουν πως μπορεί να υπάρχει μόνο ένας πραγματικός κόσμος, και όλοι οι υπόλοιποι αποτελούν αποτυχημένους δυνητικούς κόσμους. Ολοένα και περισσότεροι φυσικοί, παρόλα αυτά, πιστεύουν πως η καλύτερη ερμηνεία αυτού του φαινομένου είναι ότι καθένας από αυτούς τους δυνητικούς κόσμους είναι το ίδιο πραγματικός με όλους τους υπόλοιπους. Με άλλα λόγια υπάρχουν άπειρα παράλληλα σύμπαντα, τα οποία έχουν από απειροελάχιστες υποατομικές διαφορές μεταξύ τους, μέχρι σύμπαντα στα οποία ο γαλαξίας μας δεν υπάρχει καν. Πάρα πολλά από αυτά τα παράλληλα σύμπαντα θα περιέχουν ένα αντίγραφο του εαυτού σας που θα αισθάνεται μοναδικό, και υποθέτει ότι κατοικεί στη μία, αληθινή πραγματικότητα. [ Μια υπέροχη παρουσίαση του παραπάνω θα βρείτε στο πρώτο επεισόδιο της δευτερης σεζόν του “Rick and Morty , άλλα και σε πολλά ακόμη σημεία της καταπληκτικής αυτής σειράς κινουμένων σχεδίων γενικότερα! ]
Μια εξαιρετική απεικόνιση αυτής της θεωρίας έχουμε στη σειρά επιστημονικής Φαντασίας “Fringe” όπου οι πρωταγωνιστές μάλιστα συναντούν και τους “άλλους εαυτούς” τους.
Πώς μπορεί να μας βοηθήσει αυτό με τα παράδοξα του ταξιδιού στο χρόνο; Είναι πολύ απλό. Παραπάνω αναφέραμε πως το Back to the future 2 για να αποφύγει το παράδοξο της συνάντησης της Jennifer με τον μελλοντικό της εαυτό, επινοεί μια δύναμη που δεν αφήνει ουσιαστικά να αλλάξει η ιστορία. Ωστόσο, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην υπόλοιπη ταινία, αφού τελικά όταν ήρωας επιστρέφει στο παρόν του, ο κόσμος έχει αλλάξει προς το καλύτερο (για τον ήρωα πάντα…). Επίσης στην αρχή της πρώτης ταινίας ο Doc Brown πέφτει νεκρός, ενώ στο τέλος της ταινίας, εμφανίζεται στον ίδιο τόπο και χρόνο, αλλά αυτή τη φορά φοράει αλεξίσφαιρο γιλέκο και επιζεί.
Αν προσφύγουμε στην λύση των «εναλλακτικών πραγματικοτήτων» κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Όταν δηλαδή ο Marty άλλαξε την ιστορία, και προειδοποίησε τον καθηγητή για την δολοφονία του, δημιούργησε ουσιαστικά ένα παράλληλο σύμπαν. Το παράδοξο της μηδενικής επιλογής δεν ισχύει πλέον, καθώς είμαστε ελεύθεροι να μεταβάλλουμε το παρελθόν κατά βούληση, αφού παύει να είναι το δικό μας παρελθόν.
Τώρα ακόμα και ο ίδιος ο John Connor μπορεί να σκοτώσει τη μητέρα του και να αποτρέψει τη γέννησή του, στο σύμπαν αυτό, ενώ η μητέρα του επιβιώνει στο δικό της σύμπαν…
Τι άλλο να δείτε αν σας “εξιτάρουν” τα παραπάνω όπως και μένα;
Καταρχάς να δείτε το αφιέρωμα που έχουμε κάνει στις Mindfuck Ταινίες.
Επιπλέον θα σας πρότεινα τις παρακάτω ταινίες και σειρές. Δεν βάζω trailers και προτείνω να τα αποφύγετε πάση θυσία, γιατί συνήθως αποκαλύπτουν πράγματα που είναι καλύτερα να ανακαλύψετε μόνοι σας…
Ταινίες
Timecrimes – Ισπανικής παραγωγής, χωρίς πολλές φανφάρες ένα πολύ προσεγμένο θρίλερ στο οποίο βλέπουμε αρκετά απ’ όσα αναφέρουμε παραπάνω.
Looper – Η πιο εμπεριστατομένη και αληθοφανής ταινία για ταξίδι στο χρόνο, έμελλε να είναι ulta low budget και είναι must για όλους τους λάτρεις του είδους.
Interstellar – H “ποιητική” προσέγγιση του Nollan πάνω στο θέμα, άλλοι θα το λατρέψουν, άλλοι θα το μισήσουν, όπως και να έχει αξίζει να το δεις.
Arrival – Είναι από τις ταινίες που ό,τι κι αν πω θα τη χαλάσω. Απλά δείτε τη (τό ‘χουμε πει πολλές φορές στο spoialert.gr νομίζω 😉
Σειρές
Dr. Who – Ενα τεράστιο, φοβερό σύμπαν βασισμένο στο ταξίδι στο χρόνο σε περιμένει, αν δεν γνωρίζεις ακόμη τι εστί Dr. Who…
Continuum – Δεν είναι και η καλύτερη σειρά επιστημονικής φαντασίας που έχει βγει, αλλά είναι ίσως η μόνη που είναι σε τέτοιο βαθμό αφοσιωμένη στο ταξίδι στο χρόνο, γι’αυτό και αν σας “κάνει κλικ”, αξίζει μια δοκιμή.
Πηγές :
Al–Khalili Jim (2001) Σκουληκότρυπες, μαύρες τρύπες και χρονομηχανές
Davies Paul (2004), Χρονομηχανές